Elke nacht wakker worden rond hetzelfde tijdstip is geen pretje. Een goede nachtrust is immers essentieel voor je gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat ruim een derde van de volwassenen minimaal drie keer per week ’s nachts wakker wordt. Omgevingsfactoren zoals een snurkende partner, een om eten bedelende kat of voorbij razende auto’s kunnen daarvan de oorzaak zijn. Meestal lukt het mensen dan om snel weer in slaap te vallen.
Gezondheidsproblemen en andere boosdoeners
Word je (bijna) dagelijks midden in de nacht wakker en komt dat niet door omgevingsfactoren? Wanneer het je vervolgens ook niet zomaar lukt om weer in slaap te komen, zou dat op een gezondheidsprobleem kunnen duiden. Veel personen die last hebben van lichamelijke of mentale problemen hebben er last van. Ook stress, leeftijd, hormonen en medicatie kunnen van invloed zijn. In dit artikel lees je welke factoren de oorzaak kunnen zijn van het ’s nachts wakker worden en hoe je kunt bepalen of een doktersbezoek raadzaam is.
Het circadiaans ritme
De kans is groot dat je ooit wel eens van de term circadiaans ritme hebt gehoord. Dit is een biologisch ritme dat ongeveer 24 uur duurt en door hormonen wordt aangestuurd. Binnen zo een cyclus van 24 uur treden verschillende veranderingen in je lichaam op. Deze staan in nauw verband met processen als je spijsvertering, je lichaamstemperatuur en ook je slaapcyclus. Er bestaan tal van factoren die van invloed kunnen zijn op je 24-uursklok en dus ook je slaapcyclus. Dat kan ervoor zorgen dat je ’s nachts telkens rond hetzelfde tijdstip wakker wordt.
Van welke factoren kun je elke nacht wakker worden?
Je kunt je waarschijnlijk wel voorstellen dat voor iedereen weer andere factoren een rol kunnen spelen. We noemden hiervoor al even dat leeftijd, hormonen, stress en medicatiegebruik van invloed kunnen zijn. Toch zijn dat niet de enige boosdoeners. Hieronder zetten we kort op een rijtje wat ertoe kan leiden dat je ’s nachts wakker wordt. In de rest van het artikel vertellen we je meer over elk van die factoren.
- Leeftijd
- Hormonen
- Stress
- Medicatiegebruik
- Pijn
- Leefstijl
- Slapeloosheid (insomnia)
Leeftijd
Het is misschien niet de boodschap waar je op hoopt, maar naarmate je ouder wordt, kan het steeds vaker voorkomen dat je ’s nachts wakker wordt. Dat hoort nu eenmaal bij het verouderingsproces. Wanneer je de middelbare leeftijd bereikt, word je ’s nachts vaker wakker en slaap je ook korter. Alhoewel het moeilijk is om daar exacte leeftijdsgrenzen aan te verbinden, hebben we het vaak over de range tussen 40 en 65 jaar. Je veranderende slaappatroon heeft te maken met veranderingen in je circadiaans ritme.
Sneller moe, sneller wakker
Des te ouder je wordt, des te meer je ritme naar voren schuift. Dat betekent dat je sneller moe wordt, maar ook sneller wakker wordt. Ondanks dat je eerder moe bent, kost het je wel meer moeite om in slaap te vallen. En als je ’s nachts of ’s ochtends vroeg wakker wordt, is het lastiger om de slaap weer te vatten. Ook is het zo, dat oudere mensen relatief meer lichte slaapfases doormaken dan jongere mensen. Dat zorgt er ook voor dat je sneller ontwaakt. De switch tussen de zomer- en de wintertijd is ook vaak moeilijker des te ouder je wordt.
Hormonen en hormonale veranderingen
Denk je aan veranderende hormonen, dan denk je vaak meteen aan het vrouwenlichaam. De vrouwelijke hormooncyclus is immers een ingewikkeld proces dat uit meerdere fases bestaat. Schommelende hormonen kunnen dan ook effect hebben op je slaapkwaliteit. Over het algemeen lukt het mannen beter om langer en dieper te slapen. Dat hebben ze te danken aan hun hogere testosteronspiegel.
Beland je echter in de mannelijke overgang, dan zal dit geslachtshormoon geleidelijk aan gaan dalen. En wat te denken van hormoonaandoeningen? Ook die kunnen bij mannen voor heel wat lichamelijke veranderingen en een verminderde slaapkwaliteit zorgen.
Stress
Iedereen heeft wel eens stress. Een belangrijke presentatie op het werk, een ruzie met je partner of een flinke financiële tegenvaller kunnen daarvan de oorzaak zijn. Logischerwijs kan dat ook tijdelijk van invloed zijn op je slaapkwaliteit. Excessieve stress is daarentegen stress die buitenproportioneel is en blijft aanhouden wanneer de zogeheten stressor al verdwenen is. Dat kan zelfs tot de meest uiteenlopende fysieke klachten leiden. Je bewegingsapparaat, ademhaling, hart- en vaatstelsel en spijsvertering kunnen er stuk voor stuk onder stress gaan lijden. Net als je slaap.
Stress en slaap: de vicieuze cirkel
Verschillende onderzoeken tonen aan dat stress de slaapkwaliteit beïnvloedt. Bovendien is er ook nog eens sprake van een vicieuze cirkel. Door stress ga je slechter slapen en een minder goede slaapkwaliteit leidt er op zijn beurt weer toe dat je minder goed kunt omgaan met stress. We noemen dat ook wel een verminderde coping. Heb je al lange tijd last van stress en verstoort dit je slaappatroon beduidend? Cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid kan je helpen deze cyclus te doorbreken.
Medicatiegebruik
Een groot deel van de bevolking gebruikt medicatie en des te ouder je wordt, des te waarschijnlijker het wordt dat ook jij pillen of zalfjes in je badkamerkastje hebt staan. En alhoewel je die niet zomaar krijgt en een belangrijk doel dienen, kunnen ze je slaapkwaliteit negatief beïnvloeden. Word je ’s nachts vaak rond dezelfde tijd wakker? Dan zou het zomaar kunnen zijn dat medicatie daarvan de oorzaak is.
Welke soorten medicatie hebben invloed op je slaap?
Van sommige soorten medicatie is bekend dat ze een sterkere invloed dan gemiddeld hebben op je slaapkwaliteit. Je kunt daarbij denken aan de volgende:
- Bètablokkers: dit is een groep geneesmiddelen die vaak door cardiologen voorgeschreven worden. Vaak worden ze ingezet om bijvoorbeeld een hoge bloeddruk mee te behandelen. Maar omdat deze bètablokkers ook de aanmaak van het slaaphormoon melatonine onderdrukken, is het niet vreemd dat ze ook je slaapkwaliteit beïnvloeden. Melatonine supplementen kunnen je in dat geval mogelijk helpen.
- Plaspillen: deze worden ook wel diuretica genoemd. Ze hebben een vochtafdrijvende werking en dat betekent dat je vaker naar het toilet moet. Ook ’s nachts. Daardoor kunnen plaspillen ervoor zorgen dat je ’s nachts vaak op dezelfde tijd wakker wordt.
- Antidepressiva: wanneer je te maken hebt met een depressie, is de kans groot dat je daarvoor medicatie krijgt voorgeschreven. Van de klassieke varianten is bekend dat slaapproblemen een veel voorkomende bijwerking is.
Pijn
Natuurlijk kan ook pijn je behoorlijk uit je slaap halen. Denk maar eens aan die ene keer dat je geteisterd werd door flinke hoofdpijn, of een gekneusde enkel. Na een tijd slecht slapen gaat je slaapritme weer terug naar zijn oude ritme en kun je de verloren slaap wat inhalen. Maar wat als je last hebt van chronische pijn? Dan wordt het waarschijnlijk dat je gedurende een langere periode vaak ’s nachts rond dezelfde tijd wakker wordt en niet meer kunt slapen. De juiste pijnmedicatie kan een hoop voor je betekenen.
Leefstijl
Ook je algehele leefstijl heeft invloed op de kwaliteit van je slaap. Zo komt uit onderzoek onder andere naar voren dat je minder goed slaapt wanneer je niet dagelijks rond dezelfde tijd onder de wol gaat. Soms kun je daar geen verandering in aanbrengen, bijvoorbeeld wanneer je veel wisselende diensten draait. Maar wist je dat personen die roken ook vaker ’s nachts wakker worden dan niet-rokers? Het roken van een sigaret wanneer je ’s nachts wakker wordt, wordt dan ook sterk afgeraden.
Slapeloosheid
Is het voor jou moeilijk om in slaap te vallen of om door te slapen? In dat laatste geval merk je waarschijnlijk dat je ’s nachts vaak rond hetzelfde tijdstip ontwaakt. Slapeloosheid, ook wel insomnia genoemd, kan daaraan ten grondslag liggen. Vaak slaap je dan ook licht, word je ’s ochtends vroeg ruim voor de wekker wakker en voel je je gedurende de dag moe.
Wat veroorzaakt slapeloosheid?
Slapeloosheid kan verschillende oorzaken hebben. Je kunt daarbij denken aan:
- Wisselende diensten
- Kleine dutjes gedurende de dag
- Op verschillende tijdstippen naar bed gaan
- Middelen zoals cafeïne, alcohol, sigaretten en drugs
- Schermgebruik in bed of vlak voor het slapen gaan
- Licht en geluid in je slaapkamer
Ook voor slapeloosheid bestaan verschillende behandelmogelijkheden. Te denken valt bijvoorbeeld aan cognitieve gedragstherapie.
‘s Nachts vaak wakker worden: wanneer is het tijd om je dokter te raadplegen?
Wanneer je ’s nachts vaak en rond hetzelfde tijdstip wakker wordt, kan het niet anders dan dat dit je op den duur ook overdag gaat beïnvloeden. Verschillende factoren kunnen hiervan de oorzaak zijn. Sommige daarvan zijn te verhelpen met simpele veranderingen in je leefstijl. Bijvoorbeeld het stoppen met koffie drinken na het avondeten. Een eerste stap is dan ook altijd om je eigen gewoontes onder de loep te nemen.
Heb je het een en ander aangepakt, maar word je midden in de nacht nog steeds wakker en vaak ook rond dezelfde tijd? Dan is het misschien een goed idee om een afspraak met je huisarts te maken. Hij of zij kan je helpen na te gaan welke oorzaken er ten grondslag liggen aan je slaapproblemen en je, indien nodig, naar een specialist doorverwijzen.
