Wanneer je probeert te bepalen of iemand een narcist is, maken de meesten van ons het moeilijker dan het is. Ik gebruik de duck test – vernoemd naar het Engelse spreekwoord: if it looks like a duck and quacks like a duck, it probably is a duck. Er zijn immers geen fysieke bloedtests, MRI’s of andere precieze metingen die narcisme kunnen identificeren. Zelfs therapeuten moeten afgaan op hun observaties van het gedrag dat de persoon presenteert. Dus hieronder volgens alle kenmerken en al het gedrag dat een narcist kan vertonen.
Niet al deze tekens moeten aanwezig zijn wanneer je een narcist probeert te herkennen: Volgens de Diagnostic and Statistical Manual, die therapeuten gebruiken als een soort gids, hoeft een persoon maar 55% van de karakteristieken vertonen om te worden gediagnosticeerd met een narcistische persoonlijkheidsstoornis.
1. Superioriteit en recht hebben
Superioriteit is het grootste en belangrijkste teken dat op een narcist kan wijzen. Dit is anders dan zelfvertrouwen. De wereld van een narcist gaat over goed en slecht, over superieur en inferieur, over goed en fout. Er is een duidelijke hiërarchie, met de narcist bovenaan – de enige plek waar zij zich veilig voelen. Narcisten moeten persé de beste zijn, het meest gelijk hebben en het meest competent zijn; alles doen zoals zij willen; alles hebben; iedereen controleren.
Interessant genoeg kunnen narcisten dat superieure gevoel ook krijgen door het slechtst af te zijn, het meest fout te zitten, het ziekst te zijn, het verdrietigst te zijn of het meest gewond. In deze gevallen vinden zij dat ze recht hebben op extra aandacht, extra troost en medeleven en zelfs recht hebben op jou pijn te doen of excuses te eisen om “alles weer gelijk te maken”. Dit heet kwetsbaar of verborgen narcisme.
2. Overdreven behoefte voor aandacht en erkenning
Nog zo’n karaktertrek die bijna elke narcist heeft is de constante behoefte voor aandacht – zelfs je overal in het huis volgen, je vragen om dingen te vinden voor hen of constant iets zeggen om je aandacht te krijgen hoort hierbij. Erkenning voor een narcist telt alleen als het van anderen komt. Zelfs dan geeft de narcist er niet zo erg om. Hun behoefte voor erkenning lijkt op een trechter. Je giet er positieve en steunende woorden in en ze komen er aan de andere kant weer uit en zijn weg. Niet zo gek dat als je een narcist vertelt hoe erg je van hen houdt, hun waardeert of hun goedkeurt, ze het nooit genoeg vinden – diep van binnen geloven ze niet dat iemand van ze kan houden.
Buiten al hun zelfingenomen opschepperij om zijn narcisten eigenlijk erg onzeker en bang dat ze er niet toe doen. Ze proberen constant lof en waardering uit te lokken bij anderen om hun kwetsbare ego’s te strelen, maar het maakt niet uit hoeveel liefde je geeft, ze willen altijd meer.
3. Perfectionisme
Je kan een narcist van een kilometer afstand spotten door hun extreme perfectionisme. Ze vinden dat alles perfect moet zijn, jij moet perfect zijn, gebeurtenissen moeten precies verlopen zoals verwacht en het leven moet er precies zo uit komen te zien als zij in gedachten hadden. Dit is een onwijs moeilijke en onmogelijke eis, waardoor narcisten zich ongelukkig en ontevreden voor het grootste gedeelte van hun leven zullen voelen. De eis voor perfectie leidt ertoe dat narcisten continu klagen en ontevreden zijn.
4. Grote behoefte voor controle
Over alles controle willen hebben is typisch narcistisch gedrag. Aangezien narcisten continu ontevreden zijn over hoe imperfect hun leven is, willen ze er alles aan doen om zoveel mogelijk controle erover te hebben en alles zo te vervormen en veranderen dat het naar hun zin is. Ze willen en eisen dat ze in controle zijn en door het feit dat ze recht hebben op alles is het logisch voor hen dat ze ook overal de controle over willen hebben.
Narcisten hebben altijd een verhaallijn in gedachten over hoe elk “karakter” zich gedraagt, wat ze zeggen en wat ze doen. Als je je niet precies zo gedraagt, worden ze tamelijk verdrietig en onrustig. Ze weten niet meer wat ze van je kunnen verwachten nu je off-script bent gegaan. Ze Eisen dat je precies zegt en doet wat zij in gedachten hebben, zodat zij je zo precies mogelijk in kunnen schatten. Je bent een karakter in hun interne toneelstuk, niet een echt iemand met eigen gedachtes en gevoelens. (Dit is ook waarom het behoorlijk tricky kan zijn om een relatie te eindigen met een narcist.)
5. Gebrek aan verantwoordelijkheid – verwijten en ombuigen
Gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel is een teken van narcisme dat niet te missen valt. Ook al willen narcisten altijd de regie over alles hebben, ze willen niet verantwoordelijk worden geacht voor de gevolgen – tenzij alles natuurlijk precies gaat zoals zij willen en de gewenste resultaten heeft. Als alles niet gaat volgens plan of wanneer zij zich bekritiseert of niet perfect voelen, schuiven narcisten alle schuld en verantwoordelijkheid door naar jou. Het is zeker iemands fout, alleen niet die van hen. Soms is hun verwijt algemeen – iedereen is tegen hen. Maar het vaakst geven narcisten degene die het dichtstbij staat, het meest verbonden is, het loyaalst is en het meest van hen houdt – jij – de schuld. Om de façade van perfectie op te houden, geven narcisten altijd iemand of iets anders de schuld. Jij bent de veiligste om alles te verwijten omdat jij het minst waarschijnlijk hen zal verlaten.
6. Gebrek aan grenzen
Veel mensen hebben geen grenzen of steken regelmatig andermans grenzen over, maar onder narcisten is dit status-quo gedrag. Narcisten kunnen niet goed inschatten waar zij eindigen en jij begint. Ze lijken hierin erg op kinderen van twee jaar. Ze denken oprecht dat alles van hen is, iedereen hetzelfde denkt en voelt als zij en iedereen hetzelfde wilt. Ze zijn geschokt en erg beledigd als zij een nee te horen krijgen. Als narcisten iets van je willen, gaan ze erg ver om erachter te komen hoe ze het kunnen krijgen door volharding, dringen, eisen, afwijzen en pruilen. Dit zijn allemaal typische dingen die een narcist doet.
7. Gebrek aan empathie
Narcisten zijn niet in staat om empathisch te zijn tegenover anderen; dit gebrek aan empathie is een typisch teken van narcisme. Narcisten hebben de neiging egoïstisch te zijn, zichzelf in het middelpunt te zetten van alles en zijn meestal niet in staat om te begrijpen wat anderen voelen. Ze verwachten dat anderen hetzelfde voelen en denken en hebben maar zelden aandacht voor hoe anderen zich voelen. Ze hebben maar zelden spijt, tonen berouw of voelen zich schuldig.
Sommige narcisten hebben ook totaal geen kennis van gevoelens. Ze begrijpen niet hoe gevoelens ontstaan. Ze denken dat hun gevoelens door iets of iemand buiten hen om worden veroorzaakt. Ze realiseren niet dat hun gevoelens door hun eigen biochemie, gedachten en interpretaties worden veroorzaakt. Kort samengevat denken narcisten altijd dat jij hun gevoelens veroorzaakt – vooral de negatieve gevoelens. Ze komen altijd tot de conclusie dat doordat jij hun plan niet hebt gevolgd of omdat jij hun kwetsbaar hebt laten voelen, jij de schuldige ben.
Dit gebrek aan empathie maakt een emotionele band en relaties met narcisten onwijs moeilijk of zelfs onmogelijk. Ze hebben simpelweg niet door hoe iemand zich voelt.
8. Alles zien als een bedreiging
Ook al zijn ze erg scherp afgestemd op het ontvangen van bedreigingen, woede en afwijzingen van anderen, lezen narcisten subtiele gezichtsuitdrukkingen vaak niet goed en zien ze gezichtsuitdrukkingen vaak als negatief. Tenzij je je gevoelens op dramatische wijze uit, zullen narcisten niet precies doorhebben hoe je je voelt. Zelfs “Sorry” of “Ik hou van je” kan helemaal verkeerd uitpakken als een narcist al prikkelbaar was. Ze geloven je niet en zien je opmerking misschien zelfs als een aanval.
Daarnaast zal de narcist, als jouw woorden en uitdrukkingen niet overeen komen, waarschijnlijk erg fout en verdedigend reageren. Dat is precies waarom narcisten sarcasm vaak (fout) zien als een akkoord en grapjes zien al seen persoonlijke aanval. Het gebrek aan de vaardigheid om lichaamstaal goed te kunnen lezen, een veelvoorkomende eigenschap van narcisten, is een van de redenen waarom narcisten onvoldoende in staat zijn om empatisch te zijn voor jouw gevoelens. Ze hebben niks door, interpreteren ze foutief en geloven sowieso niet dat jij je anders voelt dan zij doen.
9. Emotionele redenering
Je hebt waarschijnlijk al wel eens de fout gemaakt dat je logische probeerde te redeneren met een narcist, om hen te laten begrijpen hoe pijnlijk hun gedrag voor jou is. Je hoopt dat ze begrijpen hoe erg hun gedrag jou pijn doet, ze zullen veranderen. Je uitleg komt helaas niet over bij de narcist, die alleen bewust lijkt te zijn van zijn eigen gevoelens en gedachtes. Ook al zeggen narcisten misschien dat ze je uitleg begrijpen, dat doen ze eigenlijk niet.
Daardoor zullen narcisten de meeste beslissingen maken op basis van hoe zij zich voelen. Ze moeten simpelweg die rode sportauto hebben, gebaseerd op hoe zij zich voelen tijdens het rijden, niet op basis van of het een goede keuze is voor de familie of voor het budget. Als zij verveeld of depressief zijn willen ze verhuizen, hun relatie beëindigen of een nieuw bedrijf opstarten. Ze zoeken altijd naar iets buiten henzelf om hun gevoelens of behoeftes op te lossen. Ze verwachten dat je het eens bent met hun “oplossingen”, maar reageren net zo goed met irritatie en woede als dat niet het geval is.
10. Splitten en verdelen
De persoonlijkheid van een narcist is verdeeld in goede en slechte delen en ze splitten en ze verdelen ook alles in hun relatie in goed en slecht. Alle negatieve gedachtes of handelingen zijn jouw schuld of die van een ander, zelf nemen zij alle credits voor positieve of goede dingen. Ze ontkennen hun negatieve woorden en acties terwijl ze jouw continu beschuldigen van afkeuren. Ze herinneren zich de wereld ook als goed en wonderlijk of slecht en vreselijk. Ze kunnen dingen niet zien als een combinatie tussen de twee.
Een paar voorbeelden van narcisten die hun gedrag splitten: Marty vindt dat zijn hele vakantie is verpest omdat de hotelkamer niet overeen kwam met zijn verwachtingen en het weer niet perfect was. Bob kreeg 20 jaar lang de schuld omdat hij er niet was toen zijn vrouw aan het bevallen was van hun eerste kind, ook al zat hij vast in Noorwegen vanwege een sneeuwstorm. Alice’s man wuifde haar zorgen weg over de renovaties die €30.000 kosten, puur omdat hij zich erop verheugt en ervan houdt.
Narcisten kunnen het goede én het slechte in een situatie niet zien, voelen of onthouden. Ze kunnen maar één perspectief tegelijk aan – die van hen.
11. Angst voor afwijzing en bespotting
Het hele leven van een narcist draait om angst en wordt gevoed door angst. Je zou dit waarschijnlijk in eerste instantie niet zien als een teken van narcisme, omdat de meeste angsten van een narcist diep verborgen zitten en worden onderdrukt. Ze zijn constant bang om belachelijk te worden gemaakt, te worden afgewezen of om fout te zitten. Ze zijn misschien bang voor bacteriën, bang om al hun geld te verliezen, bang om emotioneel of fysiek te worden mishandeld, bang om als een slechterik te worden gezien of bang om achter gelaten te worden. Hierdoor wordt het moeilijk, soms zelfs onmogelijk, om achter de ware vorm van een narcist te komen.
Sterker nog, hoe dichterbij je bij een narcist komt, des te minder ze je vertrouwen. Narcisten zijn bang voor echte intimiteit en kwetsbaarheid omdat ze bang zijn dat je hun imperfecties zult zien en hen daarop zal beoordelen of afwijzen. Het maakt niet uit hoe vaak je zegt dat je dat nooit zal doen, ze zullen het toch niet geloven omdat narcisten zelf hun eigen beschamende imperfecties haten en zichzelf daarop afwijzen. Narcisten ontwikkelen nooit het vertrouwen in het feit dat anderen van hen houden en ze zullen je continu blijven testen door zich steeds slechter te gedragen en je steeds verder naar je breekpunt te slepen. Hun doodsangst om te worden “betrapt” op hun ware ik of te worden verlaten lijkt nooit op te houden.
12. Angst
Angst is een blijvend, vaag gevoel dat er iets slechts gebeurt of gaat gebeuren. Sommige narcisten laten hun angst zien door constant te praten over de verdoemenis die zo zal plaatsvinden, terwijl andere narcisten hun angst zullen verbergen en onderdrukken. De meeste narcisten projecteren hun angst echter op hun dierbaarsten, door hun te beschuldigen van negatief zijn, niet gesteund te worden door hen, mentaal ziek zijn, niet hen op de eerste plek zetten of egoïstisch zijn. Dit is allemaal zo bedacht, dat zij hun angst over kunnen brengen op hun dierbaren, zodat zij het zelf niet meer voelen. Terwijl jij je slechter en slechter gaat voelen, voelen narcisten zich steeds beter. Sterker nog, ze zullen zich steeds sterker en superieurder voelen terwijl jouw angst en depressie blijft groeien.
13. Diep weggedrukte schaamte
Narcisten voelen geen schuld omdat zij denken dat ze altijd gelijk hebben en ze geloven simpelweg niet dat hun gedrag ook maar iemand kan beïnvloeden. Ze voelen wel een hoop schaamte diep in zich. Schaamte is het geloof dat er iets diep in je permanent fout of slecht is. Weggestopt in een heftig onderdrukt deel van een narcist zijn alle onzekerheden, angsten en afgewezen kenmerken die zij constant beschermen en weghouden van iedereen. De narcist schaamt zich diep om al deze afgewezen gedachtes en gevoelens. Het verborgen houden van al hun kwetsbaarheden is essentieel om hun nep-zelfverzekerdheid en nep-identiteit vol te houden. Uiteindelijk maakt dit het onmogelijk om 100% echt en transparant te zijn.
14. Niet in staat zijn om echt kwetsbaar te zijn
Omdat zij gevoelens niet kunnen begrijpen, geen empathie hebben en constant zichzelf proberen te beschermen kunnen narcisten nooit écht van iemand houden of een band met iemand hebben. Ze kunnen de wereld niet vanuit andermans ogen zien. Dit maakt hen emotioneel erg behoeftig. Als een relatie hen niet langer tevreden stelt, zullen ze vaak “alvast” met een nieuwe relatie beginnen zonder met de oude te stoppen of zo snel mogelijk in een nieuwe relatie te stappen. Ze willen bijna obsessief iemands pijn voelen, sympathiseren met hen en alles zo te vormen als zij willen. Het is een vorm van afhankelijkheid, afgezien van het feit dat ze niet in staat zijn om op jouw pijn, angst of zelfs dagelijkse behoeften en sympathie te reageren.
15. Niet in staat zijn om te communiceren of onderdeel van een team te zijn
Doordacht, coöperatief gedrag vereist begrip van elkaars gevoelens. Hoe zal de andere persoon zich voelen? Zal deze handeling ons allebei blij maken? Hoe zal dit onze relatie beïnvloeden? Dit zijn allemaal vragen waar narcisten oprecht de motivatie of de capaciteit voor hebben om over na te denken. Verwacht niet dat een narcist je gevoelens zal begrijpen, je gelijk zal geven of iets op zal geven wat zij willen ten bate van jou. Dat is nutteloos.
